Polska 19 września – co wydarzyło się tego dnia

Tego dnia zwycięska szarża całego 14. Pułku Ułanów Jazłowieckich pod Wólką Węglową; w czasie obławy w Warszawie Niemcy aresztowali ponad 2 tys. mężczyzn, także rotm. Witolda Pileckiego; wyprodukowano pierwszy polski silnik do samochodu „Warszawa M-20”; zniesiono, wprowadzoną po wybuchu epidemii czarnej ospy, blokadę Wrocławia; odbyły się wybory parlamentarne do Sejmu i Senatu; premiera filmu „Miasto 44”. Urodzili się m. in. January Suchodolski, Jan Piekałkiewicz, Zygmunt Krauze, Janusz Kondratiuk, Urszula Sipińska, Janusz Zaorski, Grażyna Szapołowska, Tomasz Gudzowaty, Krzysztof Włodarczyk. Zmarli natomiast: Kornel Ujejski, Stanisław Dąbek, Stanisław Grzmot-Skotnicki, Wiktor Sadecki, Czesław Petelski, Eligiusz Lasota, Marcin Wrona, Hubert Czuma, Jerzy Targalski oraz Piotr Marczewski. 1410 – Wielka wojna z zakonem krzyżackim: wojska Polski i Litwy zakończyły nieudane oblężenie Malborka. 1551 – W Fontainebleau urodził się Henryk de Valoise, pierwszy elekcyjny król polski, od 1574 r. król Francji jako Henryk III. 1620 – Pod Cecorą wojska polskie, dowodzone przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego, poniosły klęskę w bitwie z Turkami. 1657 – W Welawie zawarty został układ pomiędzy Rzeczpospolitą i elektorem brandenburskim Fryderykiem Wilhelmem, zwalniający go od polskiej zwierzchności lennej. 1752 – Odbyła się ponowna konsekracja ołtarza głównego katedry we Fromborku, który był konsekrowany pierwotnie 10. maja 1751 roku (wykonany został w roku 1750 w pracowni rzeźbiarskiej w Dębniku); wówczas ołtarz nie był jeszcze kompletny, pozbawiony obrazów i rzeźb, dlatego został powtórnie konsekrowany w 1752 r., o czym świadczy inskrypcja na nim umieszczona. 1797 – W Grodnie urodził się January Suchodolski, malarz, oficer, uczestnik Powstania Listopadowego. 1863 – Powstanie Styczniowe: W Warszawie przeprowadzono nieudany zamach na carskiego namiestnika Królestwa Polskiego gen. Fiodora Berga. 1892 – W Kursku urodził się Jan Piekałkiewicz, ekonomista, działacz Stronnictwa Ludowego; od 1942 r. Delegat Rządu RP na Kraj; aresztowany i zamordowany przez Niemców w 1943 r. 1897 – W Pawłowie koło Lwowa zmarł Kornel Ujejski, poeta. 1904 – W Leszczynach, obecnie dzielnica Bielsko-Białej, urodził się Paweł Finder, działacz komunistyczny, członek KPP; sekretarz KC PPR w latach 1942-1943; aresztowany i rozstrzelany przez Niemców w lipcu 1944 r. 1931 – Premiera filmu „Dziesięciu z Pawiaka” w reżyserii Ryszarda Ordyńskiego. 1934 – Premiera filmu „Czy Lucyna to dziewczyna?” w reżyserii Juliusza Gardana. 1935 – W Kałudze zmarł Konstanty Ciołkowski, rosyjski wynalazca, uczony, prowadzący badania m. in. w dziedzinie aerodynamiki; syn polskiego zesłańca. 1938 – W Warszawie urodził się Zygmunt Krauze, kompozytor, pianista. 1939 – Kampania polska: Zwycięska szarża całego 14. Pułku Ułanów Jazłowieckich pod Wólką Węglową; była to jedna z ostatnich wielkich szarż w historii kawalerii, a ostatnia wykonana z udziałem całego pułku kawalerii. Świadkiem polskiego ataku był włoski korespondent wojenny, Mario Appelius, który opisał go w sposób następujący: „Nagle bohaterski zespół kawalerzystów w sile około paruset koni wyłonił się w galopie z zarośli. Nacierali oni, mając w środku rozwinięty sztandar… Wszystkie niemieckie karabiny maszynowe umilkły, a tylko działa strzelały. Ich ogień stworzył zaporę ogniową na przestrzeni 300. metrów przed liniami niemieckimi. Polscy kawalerzyści nacierali całym pędem, jak na średniowiecznych obrazach! Na czele wszystkich galopował dowódca z podniesioną szablą. Widać było, jak malała odległość pomiędzy grupą polskich kawalerzystów a ścianą niemieckiego ognia. Szaleństwem było kontynuować tę szarżę na spotkanie śmierci. A jednak Polacy przeszli!”. 1939 – Kampania polska: Padła Kępa Oksywska. Dowódca Lądowej Obrony Wybrzeża płk Stanisław Dąbek popełnił samobójstwo. 1939 – Kampania polska: W wyniku ran odniesionych w bitwie nad Bzurą zmarł gen. Stanisław Grzmot-Skotnicki, dowódca Grupy Operacyjnej „Czersk”. 1939 – Kampania polska: Polscy saperzy wysadzili w powietrze ułatwiającą celowanie niemieckiej artylerii latarnię morską na Helu. 1939 – Armia Czerwona zajęła przejściowo Wilno; w październiku miasto wraz z okręgiem zostało przekazane przez władze sowieckie Litwie. 1939 – II. wojna światowa: Triumfalny wjazd Adolfa Hitlera do Gdańska. 1940 – W czasie wielkiej obławy w Warszawie Niemcy aresztowali ponad 2 tys. mężczyzn; wśród nich znalazł się rotm. Witold Pilecki, który dobrowolnie dał się zatrzymać, aby dotrzeć do KL Auschwitz w celu zebrania informacji na temat obozu i utworzenia w nim organizacji konspiracyjnej. W czasie tej samej łapanki został aresztowany Władysław Bartoszewski. 1943 – W Ak-Bułak na terenie Kazachstanu urodził się Janusz Kondratiuk, reżyser, autor m.in. filmu „Dziewczyny do wzięcia”. 1943 – W nocy z 19. na 20. września z oflagu w Doessel koło Warburga, podziemnym tunelem, uciekło 47. polskich żołnierzy; 37. z nich zostało przez Niemców schwytanych i zamordowanych. 1944 – Powstanie Warszawskie: Ciężkie walki na Czerniakowie. 1947 – W Poznaniu urodziła się Urszula Sipińska, piosenkarka, kompozytorka; wykonawczyni piosenek „Są takie dni w tygodniu”, „Weselne dzieci” i „Cudownych rodziców mam”. 1947 – W Warszawie urodził się Janusz Zaorski, reżyser, scenarzysta, producent filmowy; w latach 1991-1993 prezes Komitetu do spraw Radia i Telewizji; twórca filmów „Matka Królów”, „Jezioro Bodeńskie”, „Piłkarski poker”. 1948 – W byłym majątku Potulickich w Oborach pod Warszawą otwarty został Dom Pracy Twórczej. 1953 – W Bydgoszczy urodziła się Grażyna Szapołowska, aktorka, przez wiele lat związana z Teatrem Narodowym w Warszawie; znana z ról w filmach „Lata dwudzieste lata trzydzieste”, „Krótki film o miłości”, „Kroniki domowe”, „Pan Tadeusz”. 1953 – W fabryce na Żeraniu wyprodukowano pierwszy polski silnik do samochodu FSO Warszawa M-20. 1963 – Zniesiono zarządzoną po wybuchu w mieście epidemii czarnej ospy blokadę Wrocławia. 1965 – W Poznaniu odsłonięto Pomnik Powstańców Wielkopolskich.1966 – Premiera filmu „Piekło i niebo” w reżyserii Stanisława Różewicza. 1968 – W Częstochowie urodził się Paweł Łukaszewski, kompozytor, organizator życia muzycznego. 1971 – W Warszawie urodził się Tomasz Gudzowaty, fotograf, wielokrotny laureat międzynarodowych nagród World Press Photo.1980 – Premiera filmu „Constans” w reżyserii Krzysztofa Zanussiego. 1980 – Premiera filmu „Spokój” w reżyserii Krzysztofa Kieślowskiego. 1981 – W Warszawie urodził się Krzysztof Włodarczyk, „Diablo”, bokser, były mistrz świata organizacji WBC i IBF w kategorii junior ciężkiej. 1987 – W Warszawie zmarł Wiktor Sadecki, aktor, związany m.in. z Teatrem im. Juliusza Słowackiego w Krakowie oraz Starym Teatrem; wystąpił w filmach „Wodzirej”, „Lata dwudzieste lata trzydzieste”, a także w serialach „Janosik”, „Królowa Bona” i „Chłopi”. 1988 – Dymisja rządu Zbigniewa Messnera. 1989 – W Warszawie podpisano umowy między Polską a Wspólnotami Europejskimi w sprawie handlu oraz współpracy gospodarczej. 1993 – Odbyły się wybory parlamentarne. Wyniki wyborów do Sejmu: SLD 20,41 proc., PSL 15,4 proc., UD 10,59 proc., UP 7,28 proc., KPN 5,77 proc., BBWR 5,41 proc. W Senacie SLD zdobył 37 miejsc, PSL 36, NSZZ „Solidarność” 9, UD 4, UP 2, BBWR 2, KLD i PC po jednym miejscu; po cztery mandaty senatorskie uzyskali kandydaci innych komitetów oraz kandydaci niezależni. Frekwencja: 52,08 proc. 1996 – W Warszawie zmarł Czesław Petelski, reżyser, scenarzysta; wspólnie z żoną Ewą Petelską autor filmów „Kamienne tablice”, „Bołdyn”, „Urodziny młodego warszawiaka”, „Kopernik”, „Jarzębina czerwona”, „Drewniany różaniec”, „Ogniomistrz Kaleń” i „Kamienne niebo”. 2001 – Zmarł Eligiusz Lasota, dziennikarz, redaktor naczelny tygodnika „Po prostu” w latach 1953-1957. 2003 – Premiera filmu „Stara baśń. Kiedy Słońce było bogiem” w reżyserii Jerzego Hoffmana. 2014 – Premiera filmu „Miasto 44” w reżyserii Jana Komasy. 2014 – W Bydgoszczy otwarto halę sportową Artego Arena. 2015 – W Gdyni zmarł reżyser filmowy Marcin Wrona, twórca m.in. filmu „Chrzest”. 2019 – W Warszawie zmarł ks. Hubert Czuma SJ, katecheta i działacz opozycyjny, duszpasterz radomskiej NSZZ „Solidarność”. 2021 – W Warszawie zmarł Jerzy Targalski, ps. Józef Darski, historyk, politolog, orientalista, działacz Komitetu Obrony Robotników oraz „Solidarności”, współpracownik Radia Wolna Europa i paryskiej „Kultury”, współautor serii książek „Resortowe dzieci”. W 2020 r. został odznaczony Krzyżem Wolności i Solidarności oraz Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. 2022 – W Łodzi zmarł Piotr Marczewski, kompozytor, pianista, dyrygent, autor muzyki rozrywkowej, teatralnej, telewizyjnej i filmowej do takich obrazów jak „Znachor”, „Daleko od szosy”, „Kariera Nikodema Dyzmy”, „Między ustami a brzegiem pucharu”, „Trędowata” i „Przygody Kota Filemona”. źródło: PAP